De Ayurvedische voedingsleer baseert zich op:
De leer van de dosha’s Vata, Pitta en Kapha
De drie dosha’s bestaan uit de combinatie van de vijf elementen: Vata bestaat uit ether en lucht, Pitta bestaat uit vuur en een beetje water en Kapha bestaat uit aarde en water.
Elke dosha is verantwoordelijk voor een aspect van onze spijsvertering en stofwisseling. Daarnaast zijn goed werkende dosha’s verantwoordelijk voor het functioneren van onze organen, de productie van de verschillende soorten slijm en lichaamssappen, de hormoonhuishouding, de aanmaak en kwaliteit van ons bloed, het immuunsysteem, onze spieren en botten, de kwaliteit van weefsels, het zenuwstelsel, onze gemoedstoestand en de werking van de zintuigen.
De drie dosha’s zijn de energieën die ten grondslag liggen aan de beweging, transformatie en structuur van alles wat leeft:
Vata staat voor beweging (denk onder andere aan de ademhaling, bloedsomloop, hartslag en motoriek van het lichaam. Het functioneren van het zenuwstelsel valt tevens hoofdzakelijk onder de werking van de Vata dosha. Dit geldt ook voor het functioneren de dikke darm en van de gevoels- (voelen en tasten) en gehoorzintuigen.
Pitta staat voor alle omzettingsprocessen (denk onder andere aan de temperatuurhuishouding, de energiehuishouding, de omzetting van voeding in energie, de hormoonhuishouding en de huid. Het functioneren van de dunne darm en van het zicht zintuig valt tevens hoofdzakelijk onder de werking van de Pitta dosha).
Kapha staat voor structuur, gronding en bevochtiging (denk onder andere aan de bot-, spier- en vetweefsels, de productie van slijmen en andere lichaamssappen. Het functioneren van de maag, van het bovenste deel van de dunne darm valt tevens hoofdzakelijk onder de werking van de kapha dosha. Dit geldt ook voor de reuk en smaakzintuigen).
Ook in de natuur zien wij Vata, Pitta en Kapha in actie, zowel in de levenscyclus van mensen, dieren, planten, bomen en het minerale rijk, als in de seizoenen.
De leer van de geboorteconstitutie
Tien geboorteconstituties: de Vata, Pitta en Kapha geboorteconstituties en de mengelingen ervan.
Elke mens is anders! Ayurveda gaat ervan uit dat elk mens een persoonlijke geboorte constitutie heeft. Bij elke geboorteconstitutie hoort (onder andere) een specifieke stofwisseling. Ayurveda onderscheidt drie geboorteconstituties die dezelfde namen als de dosha’s dragen – Vata, Pitta en Kapha – en zeven mengelingen van deze drie constituties. In totaal zijn er tien verschillende constituties.
Vata, Pitta en Kapha types en de mengelingen ervan zijn ook voor wat hun persoonlijkheid en temperament betreft verschillend.
Voeding voor de Vata constitutie
Voor een Vata type is bijvoorbeeld het eten en drinken van warme voeding van essentieel belang. Dagelijks droge voeding als brood en koude voeding als rauwkost zullen spijsverteringsproblemen veroorzaken: slechte voedingsopname, constipatie of diarree, opgezwollen buik, winderigheid en ophoping van afvalstoffen.
Typische Vata ziekten zijn darmziekten en gewrichtsslijtage. Het prikkelbare darm syndroom, candida en artrose zijn voorbeelden ervan. Tevens hebben Vata types het vaak koud. Ze hebben baat bij verwarmende voeding. Ook met regelmaat en op vaste tijdstippen eten is voor hen belangrijk.
Voeding voor de Pitta constitutie
Voor mensen met een Pitta constitutie zal het eten en drinken van koude voeding en dranken geen probleem zijn. Zij hebben het snel te warm en zweten veel. Scherpe voeding zal de warmte in hun systeem verhogen en is dus niet gunstig. Pitta constituties hebben baat bij verkoelende voeding. Ook hebben ze een grotere behoefte aan eiwit dan andere typen.
Huidaandoeningen, slijmbeursontstekingen, ziekte van Crohn en Coeliaki zijn typische Pitta-klachten of -ziekten.
Voeding voor de Kapha constitutie
Voor een goede stofwisseling hebben mensen met de Kapha constitutie baat bij het eten van droge, warme, scherpe, bittere en wrange voeding. Dit ondersteunt de stofwisseling van Kapha door het spijsverteringsvuur te stimuleren. Kapha types komen meestal snel aan en vallen moeilijk af. De zoete smaak doet deze types geen goed.
Overgewicht, suikerziektes en longziekten komen vaak voor bij mensen met deze constitutie.
De leer van de zes smaken
Het gebruik van de zes smaken als medicijn:
Zoet, zout, zuur, bitter, scherp en wrang
Om de persoonlijke balans in stand te houden of bij ziekte de balans te herstellen, maakt Ayurveda gebruik van ‘de zes smaken’: zoet, zout, zuur, bitter, scherp en wrang. Deze smaken hebben een veelzijdig effect op de stofwisseling. Elke smaak heeft een specifieke werking op het functioneren van onze organen, de productie van slijmen, de hormoonhuishouding, de aanmaak en kwaliteit van ons bloed, het immuunsysteem, onze spieren en botten, de kwaliteit van weefsels, het zenuwstelsel en de zintuigen.
Ayurveda en het belang van het opruimen van afvalstoffen (‘ama’ in het sanskriet)
Ama (afvalstof) betekent letterlijk in het Sanskriet ‘ niet verteerd’.
Een gevolg van disbalans is dat voeding niet of slecht verteerd of verbrand wordt. Onverteerde voeding of afvalstoffen blijven onder andere in de darmen en worden niet of slechts gedeeltelijk uit het lichaam afgevoerd. Afvalstoffen zorgen op hun beurt voor grotere disbalans en veroorzaken ziekten. Het is de bekende vicieuze cirkel.
De voedingsleer van Ayurveda geeft veel aandacht aan een goede verbranding van voeding zodat afvalstoffen zich niet in het systeem ophopen. Wanneer het systeem verstoord en verontreinigd is, zorgen Ayurvedische voedingspatronen voor verbranding en afvoer van afvalstoffen en toxinen.
Een systeem vrij van ama (afvalstoffen) kan weer goed functioneren. Ama belemmert namelijk de werking van zintuigen, spijsvertering en immuunsysteem. Op mentaal niveau kunnen afvalstoffen voor depressie en andere psychologische problemen zorgen!
Uiteraard heeft Ayurveda ook haar beperkingen, sommige ziekten zijn niet of niet meer te genezen. Hier kan Ayurveda mogelijk voor verlichting of verbetering van de levenskwaliteit zorgen.
Vanzelfsprekend zijn insecticiden, pesticiden, conserveermiddelen, kunstmatige smaakversterkers en kleurstoffen voor iedereen slecht. Ook het regelmatig eten van kant- en klare supermarktproducten is niet het beste wat wij voor onze gezondheid kunnen doen.
Andersom is het eten van verse producten en zo veel mogelijk zelf koken gunstig voor onze gezondheid.